وقتی ستارهها تبلیغ میکنند، مسئولیتشان تا کجاست؟
امروزه استفاده از چهرههای مشهور برای تبلیغ کالاها و خدمات بسیار رایج است. اما اگر کالای تبلیغشده به مصرفکننده ضرر بزند، آیا خود شخص مشهور هم مسئول است؟ این مقاله با استناد به قواعد حقوقی ایران (مانند قاعده غرور، منع سوءاستفاده از حق و قاعده سود و زیان) نشان میدهد که اگر مصرفکننده با اعتماد به تأیید شخص مشهور، کالایی را بخرد و آسیب ببیند، شخص مشهور میتواند مسئول جبران خسارت باشد — البته فقط در شرایطی که اعتماد به او معقول و منطقی باشد.
بخش ۱: حق شهرت (حق جلوت) چیست؟
- هر شخص مشهور حق دارد از شهرت، تصویر، صدا و نام خود استفاده تجاری کند.
- این حق به او اجازه میدهد هم از استفاده غیرمجاز دیگران جلوگیری کند و هم در قبال تبلیغات، پول دریافت کند.
- در حقوق ایران هرچند قانون مستقلی برای «حق جلوت» وجود ندارد، اما با استناد به قوانین مرتبط (مثل قانون مسئولیت مدنی و قانون حمایت از مصرفکننده) میتوان این حق را به رسمیت شناخت.
بخش ۲: آیا شخص مشهور در قبال خسارت مصرفکننده مسئول است؟
دیدگاه اول: عدم مسئولیت
- برخی معتقدند مسئولیت اصلی با تولیدکننده است.
- مصرفکننده باید عاقل باشد و صرفاً به حرف یک چهره مشهور اعتماد نکند.
- شخص مشهور فقط دارد از حق قانونی خود استفاده میکند.
دیدگاه دوم: مسئولیت دارد
- شخص مشهور از تبلیغ سود میبرد، پس باید مسئولیت زیان ناشی از آن را هم بپذیرد (قاعده سود و زیان).
- او نباید با ایجاد اعتماد کاذب، مصرفکننده را فریب دهد (قاعده غرور).
- قاعده غرور میگوید: اگر کسی با حرف یا رفتارش باعث فریب دیگری شود و به او ضرر بزند، باید خسارت را جبران کند.
بخش ۳: قاعده غرور؛ کلید مسئولیت ستارهها
- مطابق این قاعده، اگر شخص مشهور با تبلیغ خود «ظاهر قابل اعتمادی» ایجاد کند و مصرفکننده بر اساس آن فریب بخورد و ضرر ببیند، مسئول است.
- اما نه هر تبلیغی مسئولیتآور است؛ فقط وقتی که:
- تأیید او «معقول» باشد (مثلاً یک پزشک دارو را تأیید کند).
- خسارت مرتبط با همان ویژگی کلی کالا باشد (نه یک عیب تصادفی).
- خودش آن را تأیید کرده باشد (نه دیگری بدون اجازه از نامش استفاده کند).
بخش ۴: تقسیم مسئولیت بین تولیدکننده و شخص مشهور
- اگر هر دو مقصر باشند، هر کس به اندازه نقش خود مسئول جبران خسارت است.
- اگر تولیدکننده مقصر اصلی باشد، شخص مشهور میتواند بعد از جبران خسارت، به او رجوع کند.
- قرارداد بین تولیدکننده و شخص مشهور نمیتواند حق مصرفکننده برای مطالبه خسارت را سلب کند.
نتیجهگیری:
- شخص مشهور در صورتی مسئول است که تأیید او باعث اعتماد معقول مصرفکننده شده و منجر به ضرر شود.
- قاعده غرور بهترین مبنا برای مسئولیت اوست.
- این مسئولیت محدود و مشروط است و شامل همه تبلیغات نمیشود.
سئوالات متداول
۱. افراد مشهور تا چه حد در تبلیغ کالاها مسئول هستند؟
طبق پژوهش میرشکاری و ملکی (1401)، اگر تبلیغ شخص مشهور باعث اعتماد معقول و منطقی مصرفکننده شود و کالا خسارت ایجاد کند، شخص مشهور میتواند مسئول جبران خسارت باشد. این مسئولیت بر اساس قاعده غرور و قاعده سود و زیان است و محدود به شرایطی است که اعتماد مصرفکننده قابل توجیه باشد.
۲. حق شهرت (حق جلوت) چه تاثیری بر تبلیغات و مسئولیت مدنی دارد؟
حق شهرت به افراد مشهور اجازه میدهد از نام، تصویر، صدا و شهرت خود برای تبلیغ کالاها استفاده کنند و از سوءاستفاده دیگران جلوگیری نمایند. با این حال، اگر تبلیغ آنها باعث فریب مصرفکننده و ایجاد ضرر شود، مسئولیت مدنی شخص مشهور برقرار میشود. حق شهرت مجوز تبلیغ است، اما تضمینکننده مصونیت از مسئولیت نیست.
۳. تقسیم مسئولیت بین تولیدکننده و شخص مشهور چگونه انجام میشود؟
- اگر هم تولیدکننده و هم شخص مشهور در ایجاد خسارت نقش داشته باشند، هر کس به اندازه تقصیر خود مسئول است.
- شخص مشهور پس از پرداخت خسارت میتواند به تولیدکننده برای دریافت سهم خود رجوع کند.
- قرارداد بین تولیدکننده و شخص مشهور نمیتواند حق مصرفکننده برای مطالبه خسارت را محدود یا سلب کند.
منبع: میرشکاری، ع. و ملکی، ن. (1401). مسئولیت مدنی اشخاص مشهور در تأیید کالاها و خدمات. پژوهشنامه حقوقی اسلامی، 23(2)، 199–230.
دیدگاه خود را بنویسید