در قانون آیین دادرسی مدنی ایران دو ابزار مهم برای حمایت موقت از حقوق خواهان پیش‌بینی شده است: تأمین خواسته و دستور موقت. هر دو برای جلوگیری از تضییع حق و حفظ امکان اجرای حکم به کار می‌روند، اما از نظر شرایط، آثار و نحوه اجرا تفاوت‌های اساسی دارند.

تعریف‌ها

• تأمین خواسته: توقیف اموال خوانده قبل از صدور حکم قطعی، تا او نتواند آن‌ها را منتقل یا پنهان کند و در صورت محکومیت، طلب خواهان تضمین شود. موضوع آن فقط مال است.
• دستور موقت: تصمیم فوری دادگاه برای جلوگیری از ضرر غیرقابل جبران. موضوع آن می‌تواند توقیف مال، انجام کاری یا منع از انجام کاری باشد.

شباهت‌ها

• هر دو برای حفظ حقوق خواهان و تسهیل اجرای حکم صادر می‌شوند.
• امکان درخواست در چهار زمان: قبل از دعوا، همراه با دادخواست، حین رسیدگی، و بعد از حکم غیرقطعی.
• در صورت شکست خواهان در دعوای اصلی، باید خسارت خوانده را جبران کند.
• هزینه دادرسی هر دو ثابت و برابر با دعاوی غیرمالی است.

تفاوت‌ها

1.موضوع:

• تأمین خواسته فقط مربوط به توقیف اموال است.
• دستور موقت دامنه گسترده‌تری دارد؛ توقیف مال، انجام کار یا جلوگیری از کاری.

2. فوریت:

• تأمین خواسته نیازی به فوریت ندارد.
• دستور موقت فقط زمانی صادر می‌شود که فوریت و خطر ضرر فوری وجود داشته باشد.

3. سپردن خسارت احتمالی (تأمین):

• در تأمین خواسته همیشه لازم نیست. مثلاً اگر دعوا به سند رسمی یا چک برگشت خورده مستند باشد.
• در دستور موقت، همیشه خواهان باید مبلغی به عنوان تضمین بگذارد.

4. صلاحیت دادگاه:

• تأمین خواسته: همان دادگاهی که به دعوای اصلی رسیدگی می‌کند.
• دستور موقت: معمولاً دادگاه دعوای اصلی، اما اگر موضوع در حوزه قضایی دیگر باشد، همان دادگاه محل هم صلاحیت دارد.

5. اعتراض:

• تأمین خواسته: خوانده ظرف ۱۰ روز می‌تواند اعتراض کند.
• دستور موقت: به‌طور مستقل قابل اعتراض نیست؛ فقط همراه با حکم اصلی در تجدیدنظر بررسی می‌شود.

6. مهلت طرح دعوای اصلی:

• تأمین خواسته: اگر قبل از دعوا گرفته شود، خواهان باید ظرف ۱۰ روز دعوا را مطرح کند.
• دستور موقت: این مهلت ۲۰ روز است.

7. سایر تفاوت‌ها:

• اجرای دستور موقت نیاز به موافقت رئیس حوزه قضایی دارد، اما تأمین خواسته این شرط را ندارد.
• امکان تبدیل مال توقیف‌شده در تأمین خواسته وجود دارد، ولی در دستور موقت چنین امکانی نیست.
• رسیدگی به درخواست تأمین خواسته معمولاً بدون حضور خوانده انجام می‌شود، اما در دستور موقت خوانده اصولاً دعوت می‌شود مگر اینکه فوریت اجازه ندهد.

نتیجه‌گیری

اگرچه هر دو نهاد برای حمایت از حقوق خواهان طراحی شده‌اند، اما تفاوت‌های مهمی دارند:

• تأمین خواسته ابزاری برای تضمین طلب است و به اموال محدود می‌شود و نیاز به فوریت ندارد.
• دستور موقت ابزاری حفاظتی در برابر ضرر فوری است، دامنه وسیع‌تری دارد و همواره مستلزم فوریت و سپردن تأمین است.

سوالات متداول

1. تفاوت اصلی دستور موقت و تأمین خواسته چیست؟

تأمین خواسته برای توقیف مال است و فوریت لازم ندارد؛ اما دستور موقت برای جلوگیری از ضرر فوری صادر می‌شود و نیازمند فوریت و سپردن تضمین است.

2. آیا می‌توان قبل از طرح دعوا درخواست دستور موقت یا تأمین خواسته داد؟

بله، هر دو قابل درخواست قبل از اقامه دعوا هستند؛ اما خواهان باید در مهلت قانونی (۱۰ روز برای تأمین خواسته و ۲۰ روز برای دستور موقت) دعوای اصلی را مطرح کند.

3. آیا خوانده می‌تواند به تصمیم دادگاه اعتراض کند؟

در تأمین خواسته، خوانده ظرف ۱۰ روز حق اعتراض دارد. اما دستور موقت مستقلاً قابل اعتراض نیست و فقط در مرحله تجدیدنظر دعوای اصلی بررسی می‌شود.